Παρέμβαση στη Δημόσια Διαβούλευση για τη θεσμοθέτηση του Θαλάσσιου Πάρκου Γυάρου

17 Ιουνίου 2025

O ΚΟΣΜΟΣ χαιρετίζει την πρωτοβουλία θεσμοθέτησης του Θαλάσσιου Πάρκου Γυάρου, ως ένα αναγκαίο βήμα στην κατεύθυνση της προστασίας της θαλάσσιας βιοποικιλότητας και της εφαρμογής του Στόχου 14 της Ατζέντας Βιωσιμότητας 2030 του ΟΗΕ για τη Ζωή στη Θάλασσα. Ωστόσο, η υλοποίηση ενός τέτοιου εγχειρήματος οφείλει να στηρίζεται σε ισχυρή θεσμική θωράκιση, δεσμευτικούς μηχανισμούς διαχείρισης και ουσιαστική συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών, και όχι να εξαντλείται σε επικοινωνιακού τύπου ανακοινώσεις ή ρυθμίσεις της τελευταίας στιγμής.

Η Γυάρος δεν είναι απλώς ένα νησί. Είναι ιστορικός τόπος μνήμης, περιοχή υψηλής περιβαλλοντικής αξίας, και πλέον και ευάλωτη περιοχή στην κλιματική κρίση. Το Αιγαίο θερμαίνεται και οξινίζεται με ρυθμό μεγαλύτερο από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Οι θαλάσσιοι καύσωνες πλήττουν πλέον συστηματικά τα οικοσυστήματα των Κυκλάδων, επηρεάζοντας τη βιοποικιλότητα, τα αλιεύματα και τη βιωσιμότητα των νησιωτικών κοινοτήτων (βλ. σχετικά την έκθεση European State of the Climate 2024)

Αποτελεί όμως παράλληλα ένα εξαιρετικό παράδειγμα. Το νησί της εξορίας, μετά από 12 χρόνια αφοσιωμένης εργασίας περιβαλλοντικών και ερευνητικών φορέων, μετατράπηκε σε σύμβολο αναγέννησης, φιλοξενώντας πλέον σημαντικούς πληθυσμούς μεσογειακής φώκιας και εντυπωσιακή ανάκαμψη της ιχθυοπαγίδας. Όμως το απαραίτητο Προεδρικό Διάταγμα για τη Θαλάσσια Προστατευόμενη περιοχή της Γυάρου, που θα διασφάλιζε τη μακροχρόνια προστασία της καθυστέρησε πολύ να προχωρήσει.

Διαμαρτυρόμαστε κατ΄αρχήν για τον χρονισμό και τον χρονικό περιορισμό της διαδικασίας διαβούλευσης: Το σχέδιο ΠΔ για την περιοχή της Γυάρου αναρτήθηκε στη διαβούλευση ένα μήνα μόλις πριν τη λήξη του προσωρινού καθεστώτος προστασίας, με 10 μέρες προθεσμία διατύπωσης σχολίων! Το προσωρινό καθεστώς προστασίας λήγει σύντομα, αφήνοντας την περιοχή εκτεθειμένη λόγω γραφειοκρατικών καθυστερήσεων και πολιτικής αδιαφορίας.

Επί του περιεχομένου του σχεδίου Προεδρικού Διατάγματος

Η Ελλάδα έχει την υποχρέωση να εφαρμόσει το Σχέδιο Δράσης της ΕΕ για την Προστασία της Φύσης (Nature Restoration Law) και έχει δεσμευθεί να συμβάλει στους ευρωπαϊκούς στόχους για 30% προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές έως το 2030.

Στο πλαίσιο αυτό:

• Απαιτείται να αποσαφηνιστεί πλήρως το θεσμικό καθεστώς της περιοχής, να διασφαλιστεί η νομική ισχύς των όρων προστασίας και να προβλεφθεί η ενσωμάτωση του Θαλάσσιου Πάρκου στο νέο Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχέδιο της χώρας.

  
  

• Η διαχείριση πρέπει να βασίζεται σε ένα αποκεντρωμένο και συμμετοχικό σχήμα, με ουσιαστική εκπροσώπηση των τοπικών κοινωνιών, των επιστημονικών φορέων, των ΜΚΟ και των αλιευτικών συνεταιρισμών. Το μοντέλο διακυβέρνησης πρέπει να υπηρετεί τη θαλάσσια δημοκρατία – όχι την αυθαίρετη εκχώρηση εξουσιών ή την ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης.

  
  

• Η χρηματοδότηση του Φορέα Διαχείρισης πρέπει να είναι μόνιμη και επαρκής, με δέσμευση πόρων από το Ταμείο Συνοχής, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας & Αλιείας (EMFAF) και το Ταμείο Ανθεκτικότητας. Το Πάρκο δεν μπορεί να βασίζεται σε διαλείπουσα ευρωπαϊκή ή ιδιωτική χρηματοδότηση.

  
  

• Απαιτείται κανονισμός χρήσεων με αυστηρή ιεράρχηση, με βάση και την Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για τις Περιοχές του Δικτύου Natura 2000 των Βορείων Κυκλάδων.

  
  

• Επέκταση της απαγόρευσης αλιείας: Θεωρούμε κρίσιμο να υπάρξει στο ΠΔ σαφές πλαίσιο απαγόρευσης της αλιείας και μετά την 7η Ιουλίου 2025, έστω και μεταβατικό, μέχρι τη θέσπιση του οριστικού πλαισίου. Η ανεξέλεγκτη επαναδραστηριοποίηση της αλιείας, έστω και για μικρό χρονικό διάστημα, μπορεί να αποβεί καταστροφική για την προστασία της βιοποικιλότητας της περιοχής, η οποία αναδείχθηκε μέσα από τους περιορισμούς των τελευταίων χρόνων.

  
  

• Η προστασία του περιβάλλοντος και η υπεράσπιση της δημοκρατικής μνήμης δεν μπορεί να είναι διακριτές πολιτικές. Είναι κοινή μας ευθύνη για το μέλλον.

Ακολουθούν ειδικότερες παρατηρήσεις επί των επιμέρους Άρθρων του Σχεδίου ΠΔ

Άρθρο 4 -Παράγραφος 1.α-¨Έργα «εθνικής σημασίας» σε όλες τις ζώνες προστασίας

Το άρθρο 4 -Παράγραφος 1.α., το οποίο επιτρέπει έργα «εθνικής σημασίας» σε όλες τις ζώνες προστασίας, στα οποία εντάσσονται μεγάλα έργα υποδομής, εγκατάσταση μεγάλων έργων ΑΠΕ, καθώς και άλλα έργα συγχρηματοδοτούμενα από ευρωπαϊκά προγράμματα. Οι εγκρίσεις των παραπάνω γίνονται με απλές υπουργικές αποφάσεις και δεν συνάδουν με τις χρήσεις σε ζώνες απόλυτης προστασίας της φύσης και ακεραιότητας ως προς τις οικολογικές λειτουργίες. Η δε «βάφτισή» τους ως «εθνικής σημασίας» μπορεί να καταστήσει ανενεργά όλα τα μέτρα προστασίας.

Αιτούμαστε την πλήρη απαλοιφή της συγκεκριμένης διάταξης από το άρθρο 4 και την αναδιατύπωση τους. Σε προστατευόμενες περιοχές, κανένα έργο δεν πρέπει να επιτρέπεται, εκτός από όσα είναι απολύτως αναγκαία για τον σκοπό της προστασίας της φύσης και των οικοσυστημάτων. Πρέπει να προκαθοριστούν με σαφήνεια και εξαντλητικά όλες οι επιτρεπτές χρήσεις, όπως γίνεται στα υπόλοιπα άρθρα, και να αποκλείονται ρητά όλες οι άλλες.

Άρθρα 6/α, 7 και 8/β Ασυμβατότητες στις επιτρεπόμενες λιμενικές εγκαταστάσεις

Στα άρθρα 6/α, 7 και 8/β, οι επιτρεπόμενες κατηγορίες λιμενικών εγκαταστάσεων («εμπορική», «βιομηχανική» και «μαρίνες») αντιβαίνουν ευθέως στους στόχους προστασίας του νησιού. Μια εμπορική ή βιομηχανική λιμενική λειτουργία προϋποθέτει αντίστοιχες χρήσεις γης και οδικά δίκτυα στην ενδοχώρα της Γυάρου, κάτι που ορθώς απαγορεύεται.

Οι μαρίνες, ως λιμενική λειτουργία, προσελκύουν μεγάλο αριθμό τουριστικών σκαφών και επισκεπτών, κάτι που αντιβαίνει με τις ζώνες παράκτιας προστασίας και τον έλεγχο θαλασσίων διαδρόμων κίνησης σκαφών και βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με την απόλυτη προστασία της φύσης και της οικολογικής σημασίας του νησιού.

Αιτούμαστε την απαλοιφή των συγκεκριμένων προβλέψεων από τα αντίστοιχα άρθρα.

Άρθρο 4 -Παράγραφος 1στ-. Προστασία της ιστορικής κληρονομιάς

Η Γυάρος δεν έχει μόνο τεράστια περιβαλλοντική, αλλά και ιστορική σημασία ως τόπος εξορίας, από τους ρωμαϊκούς ήδη χρόνους αλλά και στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας, κυρίως στα χρόνια περί τον εμφύλιο και τη χούντα, μέχρι και το 1974. Είναι αναγνωρισμένη το 2001, με απόφαση του υπουργού Αιγαίου και του υπουργού Πολιτισμού ως ιστορικός τόπος και όλα τα κτίρια ως διατηρητέα, με το σκεπτικό ότι το νησί «Αποτελεί ζωντανή μαρτυρία των αγώνων του ελληνικού λαού για ελευθερία και δημοκρατία, σύμβολο καταδίκης των βασανιστηρίων και του περιορισμού των δημοκρατικών ελευθεριών».

Δυστυχώς στην παράγραφο 1στ του άρθρου 4 υπάρχει ασαφής η πρόβλεψη για «επισκευή και αποκατάσταση ιστορικών και πολιτιστικών μνημείων, εφαρμοζομένου του Κώδικα για την προστασία των αρχαιοτήτων και πολιτιστικής κληρονομιάς (ν. 4858/2021, Α’ 220)».

Δεν διευκρινίζεται όμως το καθεστώς χρήσης αυτών των χώρων μετά την αποκατάστασή τους, ενώ έχουν ενεργοποιηθεί ήδη ιδιωτικές πρωτοβουλίες παρέμβασης (μέσω του διαγωνισμού που εξήγγειλε εταιρεία αλουμινίου) για τη μετατροπή της Γυάρου, σε «water & energy self-sufficient Hub» («αυτάρκη κόμβο νερού και ενέργειας»).

Προτείνουμε να συμπληρωθεί το άρθρο 4, παρ. 1στ με αναφορά σε σαφή διαδικασία, με πρωτοβουλία και ευθύνη του Υπουργείου Πολιτισμού, που θα ορίσει τις συμβατές χρήσεις κατόπιν διαβούλευσης με τους αρμόδιους και συλλογικούς φορείς και σχετικών εγκρίσεων.

Και βέβαια, δεν πρόκειται μόνο για θέμα προστασίας της ιστορικής μνήμης, η αυστηρότητα των επιτρεπτών επεμβάσεων και χρήσεων των μνημείων συνδέεται επίσης άμεσα με την ίδια την περιβαλλοντική αξία του νησιού και την προστασία της, όπως αναδείχθηκε και μέσα από την ιδιαίτερη ιστορική της διαδρομή και τις συνθήκες απομόνωσης.