Τοποθέτηση ΚΟΣΜΟΥ επί της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του ΥΠΕΝ για τις Μονάδες Ενεργειακής Αξιοποίησης

17 Οκτωβρίου 2025

Ο ΚΟΣΜΟΣ Πράσινη Συμφωνία υπέβαλλε την Παρασκευή 17/10/20025 γραπτώς την παρακάτω αναλυτική τεκμηρίωση προς τη Διεύθυνση Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης (ΔΙ.Π.Α.) του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, επί της σχετικής Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για τον σχεδιασμό του δικτύου μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης απορριμματογενών ενεργειακών πρώτων υλών (ΑΕΠΥ) από Αστικά Στερεά Απόβλητα (ΑΣΑ):

Γιατί υποβάλλουμε τις θέσεις του ΚΟΣΜΟΥ σε αυτή την «άκυρη» διαβούλευση

• Συμμετέχουμε καταθέτοντας τις θέσεις του ΚΟΣΜΟΣ ΠΡΑΣΙΝΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ σε αυτή την κατά την γνώμη μας παντελώς άκυρη διαδικασία διαβούλευσης, όπως εφαρμόσθηκε από την Κυβέρνηση, χωρίς διαφάνεια και χωρίς διάλογο, γιατί το θέμα είναι τόσο κρίσιμο που οφείλουμε να υπογραμμίσουμε τη σημασία του με κάθε τρόπο.

• Η Διαβούλευση, όπως πραγματοποιήθηκε ήταν σαφώς μία τελείως αδιαφανής, κλειστή διαδικασία, χωρίς διάλογο, αλλά με ειλημμένες εκ των προτέρων αποφάσεις για συγκεκριμένα ενδιαφερόμενα μέρη. Ωστόσο, ο ΚΟΣΜΟΣ θεωρεί υποχρέωσή του να καλέσει σε έναν ανοικτό και ουσιαστικό διάλογο τους πολίτες και την τοπική αυτοδιοίκηση γιατί αυτή είναι η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΥΚΑΙΡΙΑ όπως αποτυπώνεται στις αποφάσεις της κυβέρνησης.

• Συμμετέχουμε επίσης για να δηλώσουμε τη συμπαράσταση μας στους πολυάριθμους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και τους φορείς των τοπικών κοινωνιών που έχουν ήδη εκφράσει την αντίθεσή τους στον προτεινόμενο σχεδιασμό.

Βασικοί λόγοι απόρριψης της ΣΜΠΕ 

• Το συγκεκριμένο Σχέδιο στο σύνολό του δεν ικανοποιεί την ανάγκη για ορθολογική και ολιστική διαχείριση των απορριμμάτων σύμφωνα με τις αρχές της κυκλικής οικονομίας και τους όρους που έχουν τεθεί ως προτεραιότητες για όλη την Ε.Ε. έως το 2030 (Στόχοι Μετάβασης συναρτώμενοι με την Ευρωπαϊκή Ταξινομία για την Κλιματική Κρίση, 2022).

• Οι έξι μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης σχεδιάζονται με δυναμικότητα, αντίστοιχη του 30% των παραγόμενων σήμερα απορριμμάτων.

• Ο σχεδιασμός των μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης βασίζεται στον τελευταίο νέο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης (ΕΣΔΑ) που εγκρίθηκε το 2020  και τροποποιήθηκε το 2023, ο οποίος προέβλεψε στόχο ταφής αποβλήτων κάτω από 10% το έτος 2030, χωρίς αυτό να απαιτείται από τις ευρωπαϊκές υποχρεώσεις της χώρας. Η προθεσμία που επιβάλλεται από την ΕΕ είναι για 10% το 2035 με δυνατότητα παράτασης μέχρι το 2040.

  
  

• Η ποσότητα που ο Εθνικός Σχεδιασμός προβλέπει να παραμένει μετά τη διαλογή στην πηγή και τις μονάδες κομποστοποίησης -μηχανικής διαλογής (ΜΕΑ) για το 2030 αντιστοιχεί στο 25% της ποσότητας απορριμμάτων: άρα ακόμη για την κάλυψη του στόχου 10% ταφή, θα απαιτείτο 25% -10% =15%, η μισή δυναμικότητα για το 2030.

• Η δυναμικότητα σχεδιασμού είναι υπερβάλλουσα των υποχρεώσεων, δεδομένου επίσης ότι τα επόμενα χρόνια και μέχρι το 2040 αναμένεται μείωση των ποσοτήτων παραγόμενων απορριμμάτων με βάση τις διεθνείς τάσεις για μείωση και πρόληψη παραγωγής απορριμμάτων, βλ. Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης 12, Υπεύθυνη Παραγωγή και Υπεύθυνη Κατανάλωση)

  
  

• Ο υπερσχεδιασμός των μονάδων έχει δυστυχώς ήδη περιγραφεί στον Εθνικό Σχεδιασμό -ΕΣΔΑ, ο οποίος προέβλεψε τη δυνατότητα για καύση και σύμμεικτων  απορριμμάτων «έως την ολοκλήρωση του δικτύου των ΜΕΑ/ΜΑΑ σε μια Περιφέρεια που προβλέπονται. στο οικείο ΠΕΣΔΑ, σε μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης εντός ή εκτός της Περιφέρειας είναι επιτρεπτή η θερμική επεξεργασία και υπολειμματικών σύμμεικτων ΑΣΑ, υπό …προϋποθέσεις» Αποδεικνύει το έλλειμμα εθνικής στρατηγικής για την μετάβαση σε μία πιο βιώσιμη και ανθεκτική οικονομία και την έμφαση στην σπατάλη των διαθέσιμων από το Ταμείο Ανάκαμψης Πόρων σε έργα που δεν εξυπηρετούν τους μακροπρόθεσμους στόχους εκτός από τα βραχυπρόθεσμα συμφέροντα λίγων.

• Προβλέπεται δέσμευση σταθερής τροφοδότησης μονάδων με ποσότητες απορριμμάτων πάνω από τις πληθυσμιακές τάσεις, αλλά και αντίθετη -ανταγωνιστική με τις κατευθύνσεις πρόληψης -μείωσης -ανάκτησης -ανακύκλωσης

• Αυθαίρετη είναι και η χωροθέτηση και ο αριθμός μονάδων -που επιβάλλει μεταφορές απορριμμάτων: χαρακτηριστικές οι μεταφορές από τα νησιά προς μονάδες στην ενδοχώρα.

• Δεν υπάρχουν σήμερα οι απαραίτητες εγκαταστάσεις ώστε τα επικίνδυνα στερεά απόβλητα που θα παράγουν οι μονάδες  να διατεθούν στην Ελλάδα.

• Δεν υπάρχει περιθώριο στην ποιότητα ατμοσφαιρικού αέρα και για τη δημόσια υγεία στις (ήδη υποβαθμισμένες) περιοχές που επιλέχθηκαν για τα απαέρια της ενεργειακής αξιοποίησης (έστω και λιγότερα και λιγότερο επιβαρυντικά της συμβατικής καύσης).

  
  

• Λειτουργικό πλαίσιο: Δεν έχουν δοθεί απαντήσεις για το καθεστώς λειτουργίας των μονάδων, ειδικά εφόσον προχωρήσουν μέσω ΣΔΙΤ. Ο δημόσιος χαρακτήρας στη διαχείριση απορριμμάτων καταργείται για σημαντικό τμήμα αυτών, ο έλεγχος και τα αναμενόμενα κέρδη οδηγούνται στα χέρια ιδιωτών και μεγάλων συμφερόντων.

Κρίσιμα επιπλέον ερωτήματα

Γιατί φτάσαμε ως εδώ με την ανακύκλωση: τί(ς) έφταιξε? 

• Που εντοπίζονται οι ευθύνες για τη στασιμότητα της διαλογής στην πηγή στην Ελλάδα, τη μη αποδοτική αξιοποίηση πόρων εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων, την έλλειψη κινήτρων και στήριξης στους δήμους και τους κοινωνικούς φορείς.

• Οι Μονάδες Επεξεργασίας Αποβλήτων έχουν σχεδιαστεί για να παράγουν όσο γίνεται περισσότερο ανακυκλώσιμο ή κομποστοποιήσιμο υλικό αντί για περισσότερο καύσιμο υλικό;

• Αναπτύχθηκε θεσμικό πλαίσιο χρηματοδότησης ή αφέθηκαν οι Δήμοι δήμους να αντιμετωπίζουν μόνοι τους το πρόβλημα. Ώστε να ακριβώς αποτύχει η ανακύκλωση και να προωθηθεί η καύση ως «μοναδική λύση», εξυπηρετώντας οικονομικά συμφέροντα εργολάβων;

• Γιατί δεν έχει προχωρήσει σε εφαρμογή το σύστημα κινήτρων για πολίτες /επιχειρήσεις /ΟΤΑ, το «Πληρώνω Όσο Πετάω» (ΠΟΠ): 

Η  μελέτη προδιαγράφει υψηλά κόστη - πώς θα αντιμετωπιστούν; 

• Η κατασκευή των μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης θα έχει ιδιαίτερα υψηλά κόστη: με βάση τις εκτιμήσεις του ΕΣΔΑ θα φτάσει στο 1,3 δις ευρώ, σημαντικό ποσό σε σχέση με τα προβλεπόμενα κόστη για όλες τις προηγούμενες φάσεις επεξεργασίας -2,4 δις ευρώ.

• Οι μονάδες αυτές θα χρηματοδοτηθούν αποκλειστικά από εθνικούς (δημόσιους και ιδιωτικούς) πόρους καθώς η ΕΕ δεν θεωρεί πλέον την ενεργειακή αξιοποίηση απορριμμάτων ως «πράσινη» περιβαλλοντική πρακτική και δεν την χρηματοδοτεί, γιατί παραβιάζει την αρχή «μη πρόκλησης σοβαρής βλάβης», που περιλαμβάνεται στην Πράσινη Συμφωνία και στο Ταμείου Ανάκαμψης.

• Οι μελέτες που έχουν προηγηθεί του σχεδιασμού επιβεβαιώνουν ότι η ενεργειακή αξιοποίηση απορριμμάτων θα συνοδεύεται επίσης από υψηλό λειτουργικό κόστος, με το «κόστος εισόδου» στις μονάδες (gate fee) για τους δήμους να κυμαίνεται άνω από 100 ευρώ έως 138 ευρώ/τόνο, ποσά που θα επιβαρύνουν τα ήδη επιβαρυμένα οικονομικά των φορέων διαχείρισης. Παραμένει ανοιχτό εάν θα επιβληθεί νέο τέλος στους δήμους και τους πολίτες. 

• Αν και προβλέπονται έσοδα από την πώληση ηλεκτρικής ενέργειας (80 ευρώ/MWh) και σκραπ μετάλλων (50 ευρώ/τόνο), αυτά δεν αρκούν για να αντισταθμίσουν την επιβάρυνση. Ούτε έχει ξεκαθαριστεί η κατανομή επιβαρύνσεων -εισπράξεων στο προτεινόμενο πλαίσιο λειτουργίας με ΣΔΙΤ.

• Δεν έχει αξιολογηθεί αλλά αξίζει η επίπτωση στις θέσεις εργασίας

Ο εκτιμώμενος τζίρος  με την επίτευξη των στόχων της ανακύκλωσης εκτιμάται ότι μπορεί να αυξηθεί κατά 50% και να φτάσει το 1,5 δις, με βάση την ποσοτική αύξηση ανακύκλωσης και συμμετοχής των παραγωγών στα συστήματα, αλλά και την ποιοτική αναβάθμιση , και επομένως καλύτερη ποιότητα /τιμή ανακτώμενων προϊόντων. Η αύξηση του τζίρου αυτού μπορεί να δώσει περί τις 6.000 περίπου νέες θέσεις εργασίας (εκτίμηση με βάση αντίστοιχες προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2050 –Έκθεση της Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος στις αρχές του 2017

http://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-18_el.htm)

Υπάρχει εναλλακτική λύση για ελαχιστοποίηση της υγειονομικής ταφής στο 10% των παραγόμενων Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΣΑ) έως το 2035 -2040 και μάλιστα με λιγότερα κόστη.

Η χώρα μας μπορεί να προχωρήσει χωρίς την ενεργειακή αξιοποίηση των απορριμμάτων. Χωρίς τις σχεδιαζόμενες υπερδιαστασιολογημένες μονάδες, όπως εξηγήσαμε και παραπάνω, που θα επεξεργάζονται το 30% τουλάχιστον των απορριμμάτων. 

Και μάλιστα με λιγότερους πόρους, όπως ξεκάθαρα φαίνεται στην πρόβλεψη του ΕΣΔΑ. Αντί για 100% αύξηση του κόστους επενδύσεων με την ενεργειακή αξιοποίηση (1.3 δις), η αναβάθμιση των προηγούμενων διαλογής στην πηγή και λιπασματοποίησης για συμπληρωματική απόδοση 15%  μπορεί να είναι σαφώς φθηνότερη. Και επιπλέον θα μπορεί να επωφεληθεί ευρωπαϊκών πόρων σε σημαντικό ποσοστό.

Με επιμονή στην πρόληψη, μείωση, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση και κομποστοποίησή τους, που μπορεί αυξηθεί προοδευτικά μέχρι το 2035 -2040 κατά 15% του στόχου για το 2030, έτσι ώστε να μη ξεπερνιέται το όριο του 10% προς ταφή.

Απαιτούνται:

• Νέος Εθνικός Σχεδιασμός με μακροπρόθεσμο ορίζοντα και μετρήσιμους στόχους 

• Επανασχεδιασμός του συστήματος διαχείρισης με προτεραιότητα την διαλογή και ανάκτηση χρήσιμων υλικών στην πηγή (εναλλακτικής διαχείρισης) 

• Ολική αναθεώρηση των Δημοτικών Σχεδίων Διαχείρισης και Ανακύκλωσης των απορριμμάτων με ιεράρχηση στόχων για κάθε επιμέρους κατηγορία απορριμμάτων, χρονοδιάγραμμα, ειδικά εργαλεία εφαρμογής, ποσοτικούς δεσμευτικούς στόχους και ενεργοποίηση της συμμετοχικής διαχείρισης των πολιτών, των κοινοτήτων (γειτονιές) και της κοινωνίας των πολιτών.

• Ενίσχυση δικτύων (ΚΑ.ΛΟ) συλλογής, διαχείρισης και ανάκτησης υλικών και φυσικών πόρων (δημιουργία αλυσίδας προστιθέμενης αξίας σε τοπικό και Περιφερειακό επίπεδο) σύμφωνα με τις ανάγκες της κυκλικής οικονομίας κατά περίπτωση (τουρισμός, υπηρεσίες και αγροτο-διατροφικός τομέας, βιομηχανία και ενέργεια, κλπ.)

• Βελτιστοποίηση των υφιστάμενων μονάδων επεξεργασίας και αναβάθμιση των σχεδιαζόμενων σε περιφερειακό επίπεδο, στα πλαίσια των υφιστάμενων διαδικασιών επικαιροποίησής τους, ώστε να παράγουν περισσότερα ανακυκλώσιμα και βιοαποικοδομήσιμα υλικά 

Πιο συγκεκριμένα προτείνουμε επανασχεδιασμό και στροφή ων διαθέσιμων πόρων για:

• Υποχρεωτική χωριστή συλλογή βιοαποβλήτων, χαρτιού, μετάλλου, πλαστικού και γυαλιού. με κάδους  ή ξεχωριστές σακούλες  και χωριστά δρομολόγια συλλογής σε κάθε γειτονιά,

• Πράσινα Σημεία, Κέντρα Δημιουργικής Επαναχρησιμοποίησης Υλικών (ΚΔΕΥ) και Ολοκληρωμένα Πράσινα Σημεία (ΟΠΣ).

• Συμπληρωματικές μονάδες κομποστοποίησης,

• Κομποστοποίηση των κλαδεμάτων από πάρκα και δρόμους σε κατάλληλους δημοτικούς χώρους και δωρεάν διανομή του κομπόστ για κήπους και γλάστρες.

• Επιδοτούμενα, εθελοντικά προγράμματα οικιακής κομποστοποίησης στον κήπο ή στο μπαλκόνι  

• Πολιτική στήριξη και αποτελεσματική εφαρμογή των προγραμμάτων εναλλακτικής διαχείρισης για τις άλλες κατηγορίες ειδικών αποβλήτων (ελαστικά, ορυκτέλαια και συσκευασίες τους, οχήματα, μπάζα, μπαταρίες, συσσωρευτές και ηλεκτρικά - ηλεκτρονικά είδη) με βάση την "ευθύνη του παραγωγού" για ολόκληρο τον κύκλο ζωής των προϊόντων.

• Επιμονή και αποτελεσματική παρακολούθηση των προγραμμάτων ανακύκλωσης αποβλήτων από κατεδαφίσεις, εκσκαφές και οικοδομές.

• Πλήρη εφαρμογή της αρχής “ο ρυπαίνων πληρώνει” και της Διευρυμένης Ευθύνης του Παραγωγού (ΔΕΠ).

• Υιοθέτηση νέων πιο δίκαιων συστημάτων χρέωσης των τελών καθαριότητας με βάση την ποσότητα των απορριμμάτων που παράγεται, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η ποσότητα τους.

• Αναβάθμιση του ρόλου και της λειτουργίας του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης με κατάλληλη στελέχωση, με στόχο να διαχειρίζεται τους πόρους της εναλλακτικής διαχείρισης σε συνεργασία με τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αξιοποιώντας τα Συστήματα που οργανώνουν οι παραγωγοί αλλά και τους Φορείς Αλληλέγγυας και Κοινωνικής Οικονομίας.

ΚΟΣΜΟΣ Πράσινη Συμφωνία – Για μια νέα Πολιτική Βιωσιμότητας, Δημοκρατίας και Κοινωνικής Δικαιοσύνης