Μια Δίκαιη Μετάβαση για την Ελλάδα; Κριτική Ανάλυση του Εθνικού Κοινωνικού Κλιματικού Σχεδίου και Οδικός Χάρτης για ένα πιο Φιλόδοξο, Ισότιμο και Αποτελεσματικό Πλαίσιο

18 Ιουλίου 2025

Μέρος I: Αποδόμηση του Ελληνικού Κοινωνικού Κλιματικού Σχεδίου (ΚΚΣ)

Το παρόν μέρος παρέχει μια λεπτομερή, αντικειμενική αποδόμηση της κυβερνητικής πρότασης για το Εθνικό Κοινωνικό Κλιματικό Σχέδιο (ΚΚΣ), όπως αυτή παρουσιάστηκε στο σχετικό κείμενο διαβούλευσης.¹ Η ανάλυση αυτή αποσκοπεί στη δημιουργία μιας στέρεας βάσης κατανόησης του σχεδίου, η οποία είναι απαραίτητη για τη συγκριτική αξιολόγηση και την κριτική που ακολουθεί στα επόμενα μέρη της παρούσας έκθεσης.

Κεφάλαιο 1: Στρατηγικό Πλαίσιο και Χρηματοοικονομική Αρχιτεκτονική

Το Εθνικό Κοινωνικό Κλιματικό Σχέδιο (ΚΚΣ) αποτελεί την εθνική στρατηγική της Ελλάδας για την αξιοποίηση των πόρων του νεοσύστατου Κοινωνικού Κλιματικού Ταμείου (ΚΚΤ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο κεντρικός σκοπός του σχεδίου είναι η άμβλυνση των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων που αναμένεται να προκύψουν από την επέκταση του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) στους τομείς των κτιρίων και των οδικών μεταφορών, γνωστό ως ΣΕΔΕΣ, το οποίο θα τεθεί σε πλήρη εφαρμογή από το 2027.¹ Το σχέδιο αποσκοπεί στην προστασία των πλέον ευάλωτων κοινωνικών ομάδων από την αναμενόμενη αύξηση του κόστους των ορυκτών καυσίμων, διασφαλίζοντας μια κοινωνικά δίκαιη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα.

Η χρηματοοικονομική αρχιτεκτονική του ΚΚΣ βασίζεται σε έναν συνολικό προϋπολογισμό ύψους €4,783 δισεκατομμυρίων για την περίοδο υλοποίησης 2026-2032. Το ποσό αυτό συντίθεται από δύο πηγές: €3,587 δισεκατομμύρια προέρχονται απευθείας από το Κοινωνικό Κλιματικό Ταμείο της ΕΕ, ενώ το υπόλοιπο ποσό καλύπτεται από την υποχρεωτική εθνική συμμετοχή ύψους 25% επί του συνολικού κόστους, όπως προβλέπει ο σχετικός ευρωπαϊκός κανονισμός.¹

Οι δικαιούχοι των παρεμβάσεων του ΚΚΣ ορίζονται ρητά και στοχευμένα. Πρόκειται για τα ευάλωτα νοικοκυριά και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις που χαρακτηρίζονται ως ενεργειακά ή/και μεταφορικά ευάλωτα.¹ Το σχέδιο ποσοτικοποιεί την περίμετρο των δυνητικών ωφελούμενων, εκτιμώντας ότι περίπου 1,5 εκατομμύριο ελληνικά νοικοκυριά εμφανίζουν χαρακτηριστικά ευαλωτότητας.¹ Ωστόσο, η πραγματική κλίμακα του προβλήματος, ακόμη και πριν την εφαρμογή του ΣΕΔΕΣ, είναι ήδη τεράστια. Σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση, το 26,5% του πληθυσμού (περίπου 1,11 εκατ. νοικοκυριά) βρίσκεται ήδη σε κατάσταση ενεργειακής ευαλωτότητας, ενώ το 13,9% (περίπου 585.000 νοικοκυριά) σε μεταφορική ευαλωτότητα.² Το ΣΕΔΕΣ αναμένεται να επιδεινώσει την κατάσταση, διευρύνοντας τον αριθμό των ευάλωτων νοικοκυριών κατά 0,9-2,1%.² Το κυβερνητικό σχέδιο στοχεύει επίσης σε περίπου 80.000 πολύ μικρές επιχειρήσεις, εκ των οποίων 20.000 θεωρούνται ευάλωτες στον κτιριακό τομέα και 60.000 στον τομέα των μεταφορών.¹

Η μεθοδολογία για τον προσδιορισμό της ευαλωτότητας βασίζεται κυρίως σε εισοδηματικά κριτήρια. Ως βασικό όριο τίθεται το ετήσιο διαθέσιμο εισόδημα των €25.000 ανά νοικοκυριό.¹ Αυτό το όριο δεν είναι στατικό· προσαυξάνεται για νοικοκυριά με ιδιαίτερα κοινωνικά χαρακτηριστικά (π.χ. μονογονεϊκές, πολύτεκνες οικογένειες, άτομα με αναπηρία) ή για όσα διαμένουν σε γεωγραφικά μειονεκτικές περιοχές (ορεινές, απομακρυσμένες, νησιωτικές), φτάνοντας έως και περίπου τα €30.000.¹ Η λογική πίσω από τον καθορισμό του ορίου των €25.000 βασίζεται σε μια υπόθεση εργασίας: την αδυναμία ενός νοικοκυριού να εξυπηρετήσει ένα δεκαετές δάνειο ύψους €30.000, ποσό που θεωρείται ενδεικτικό για μια ουσιαστική ενεργειακή αναβάθμιση κατοικίας ή την αντικατάσταση ενός παλαιού οχήματος.¹

Η δομή του ΚΚΣ οργανώνεται γύρω από τρεις βασικούς πυλώνες παρέμβασης:

1. Κτιριακός Τομέας, 2. Τομέας Μεταφορών, και 3. Άμεση Εισοδηματική Στήριξη.¹ Ωστόσο, το σχέδιο στην παρούσα του μορφή κρίνεται ως υπερβολικά περιγραφικό, χωρίς επαρκή ποσοτικοποιημένα στοιχεία, αναλυτική κοστολόγηση όλων των μέτρων και σαφή χρονοδιαγράμματα υλοποίησης.

Κεφάλαιο 2: Ο Πυλώνας των Κτιρίων – Ανακαινίσεις, Κοινωνική Κατοικία και Ενεργειακή Απόδοση

Ο πυλώνας των κτιρίων αποτελεί την αιχμή του δόρατος του Εθνικού Κοινωνικού Κλιματικού Σχεδίου, απορροφώντας το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού, με εκτιμώμενη διάθεση πόρων της τάξης του 60-65% του συνόλου (περίπου €2,87 έως €3,11 δισεκατομμύρια).¹ Αυτή η έμφαση δικαιολογείται από την κρισιμότητα της κατάστασης του κτιριακού αποθέματος της χώρας, όπου το 55% των κατοικιών έχει κατασκευαστεί πριν από το 1980, ως επί το πλείστον χωρίς θερμομόνωση, και τέσσερα στα δέκα νοικοκυριά διαβιούν σε χώρους χαμηλής ενεργειακής απόδοσης.¹

Οι δράσεις του πυλώνα κατηγοριοποιούνται ως εξής:

• Κ1: Ενεργειακή Αναβάθμιση Ιδιωτικών Κατοικιών (Προϋπολογισμός: ~€2 δισεκατομμύρια): Αυτή είναι η εμβληματικότερη κατηγορία δράσεων, στοχεύοντας στην αναβάθμιση περισσότερων από 300.000 κατοικιών που ανήκουν σε ενεργειακά ευάλωτα νοικοκυριά.¹

• Οι δράσεις Κ1.1 και Κ1.3 χρηματοδοτούν ένα ευρύ φάσμα παρεμβάσεων, από ολοκληρωμένες ενεργειακές ανακαινίσεις (μόνωση κελύφους, αντικατάσταση κουφωμάτων) έως στοχευμένες αντικαταστάσεις εξοπλισμού (αντλίες θερμότητας, ηλιακοί θερμοσίφωνες, φωτοβολταϊκά για ιδιοκατανάλωση).¹ Προτείνεται η προτεραιοποίηση των κτιρίων με τη χαμηλότερη ενεργειακή κλάση (worst performing buildings) και η επιδότηση μπαταριών συνδυαστικά με τα φωτοβολταϊκά, ώστε τα νοικοκυριά να επωφελούνται από καθαρή ενέργεια και τις βραδινές ώρες.

• Η δράση Κ1.2 συνιστά μια κρίσιμη μεταρρύθμιση του μοντέλου των προγραμμάτων τύπου «Εξοικονομώ». Αναγνωρίζοντας τις αδυναμίες των προηγούμενων κύκλων (γραφειοκρατία, αδυναμία προχρηματοδότησης από τους ευάλωτους, κακοτεχνίες) , στοχεύει στον περιορισμό της γραφειοκρατίας και στην αξιοποίηση εργαλείων της αγοράς.¹

• Η δράση Κ1.4 εισάγει μια καινοτόμο προσέγγιση για την αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης, χρηματοδοτώντας την ανακαίνιση κλειστών ιδιωτικών ακινήτων υπό την προϋπόθεση ότι αυτά θα διατεθούν στη συνέχεια για μακροχρόνια μίσθωση σε ευάλωτα νοικοκυριά ή φοιτητές, με ελεγχόμενο, μειωμένο ενοίκιο.¹ Είναι κρίσιμο να θεσπιστούν δικλείδες ασφαλείας για την αποτροπή αύξησης των ενοικίων μετά την ανακαίνιση, ώστε να μην οδηγούνται οι ευάλωτοι σε έξωση.

• Κ2: Στέγαση Ευάλωτων Ομάδων (Προϋπολογισμός: >€250 εκατομμύρια): Αυτή η κατηγορία δράσεων επιχειρεί να επανεκκινήσει τον θεσμό της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα.

• Η δράση Κ2.1 χαρακτηρίζεται ως «πιλοτική» και αφορά την κατασκευή 1.000 νέων κοινωνικών κατοικιών.¹ Η κλίμακα αυτή εγείρει σοβαρά ερωτήματα για την επάρκειά της, λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος της στεγαστικής κρίσης. Αντί να αξιοποιήσει το ΚΚΤ ως καταλύτη για ένα μετασχηματιστικό εθνικό πρόγραμμα κοινωνικής στέγης, όπως πράττει η Ισπανία ³, η ελληνική πρόταση περιορίζεται σε μια δοκιμαστική εφαρμογή. Προτείνεται η στήριξη και της συνεταιριστικής κατοικίας, ένα μοντέλο που πολλαπλασιάζει τα οφέλη, αποσυνδέοντας την αξία της κατοικίας από τις διακυμάνσεις της αγοράς και επιτρέποντας συνδυαστικές επενδύσεις σε ΑΠΕ.

• Η δράση Κ2.3 είναι μια εμβληματική παρέμβαση για την πλήρη ενεργειακή και λειτουργική αναβάθμιση 12 δημόσιων φοιτητικών εστιών, με στόχο την παροχή 4.000-4.500 αναβαθμισμένων κλινών σε φοιτητές από ευάλωτα νοικοκυριά.

• Κ3: Ενεργειακή Αναβάθμιση Πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (Προϋπολογισμός: ~€300 εκατομμύρια): Η δράση αυτή στοχεύει στη στήριξη περίπου 10.000 πολύ μικρών επιχειρήσεων για την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων και του εξοπλισμού τους.¹

• Κ4 & Κ5: Οριζόντιες Μεταρρυθμίσεις και Υποστηρικτικές Δράσεις:

• Οι δράσεις Κ4.1 και Κ4.2 προβλέπουν τη δημιουργία «υπηρεσιών μιας στάσης» (one-stop-shops) αξιοποιώντας υφιστάμενες δομές όπως τα Εμπορικά Επιμελητήρια και τα Κέντρα Κοινότητας.¹ Προτείνεται η διερεύνηση συνεργειών και με άλλες κοινωνικές δομές (π.χ. Γραφεία Ενεργειακής Φτώχειας, ενώσεις καταναλωτών) και η ενεργός εμπλοκή τωνενεργειακών κοινοτήτων, οι οποίες μπορούν οι ίδιες να λειτουργήσουν ως υπηρεσίες μιας στάσης, όπως δείχνει η εμπειρία από Βέλγιο, Ιρλανδία και Γαλλία.

• Η δράση Κ5.1 στοχεύει στη δημιουργία ενός ενιαίου Μητρώου Δικαιούχων Ενεργειακής Στήριξης και προβλέπει τη δωρεάν παροχή Πιστοποιητικών Ενεργειακής Απόδοσης (ΠΕΑ) στα πιο ευάλωτα νοικοκυριά, αίροντας ένα σημαντικό οικονομικό εμπόδιο.¹

• Κρίσιμη Παράλειψη: Ενεργειακές Κοινότητες: Μια θεμελιώδης αδυναμία του σχεδίου είναι η έλλειψη οποιουδήποτε μέτρου στήριξης για τις ενεργειακές κοινότητες. Οι κοινότητες αυτές, που αποτελούν κεντρικό πυλώνα της ενεργειακής δημοκρατίας, δεν έχουν λάβει καμία ουσιαστική υποστήριξη, ενώ η μετάβαση στο virtual net billing έχει αποθαρρύνει νέα έργα. Η συμβολή τους στην καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας, στην εκπαίδευση των πολιτών και στην επίτευξη οικονομιών κλίμακας (π.χ. μέσω συλλογικών ανακαινίσεων) είναι κρίσιμη και η απουσία τους από το ΚΚΣ αποτελεί σημαντική παράλειψη.

Κεφάλαιο 3: Ο Πυλώνας των Μεταφορών – Βιώσιμη Κινητικότητα και Ηλεκτροκίνηση

Ο πυλώνας των μεταφορών λαμβάνει περίπου το 25-30% του συνολικού προϋπολογισμού του ΚΚΣ (περίπου €1,2 έως €1,43 δισεκατομμύρια) και επικεντρώνεται στην προώθηση βιώσιμων λύσεων κινητικότητας.¹ Η ανάγκη για παρεμβάσεις είναι επιτακτική, δεδομένου του γηρασμένου στόλου οχημάτων στην Ελλάδα, με μέσο όρο ηλικίας τα 17 έτη για τα επιβατικά αυτοκίνητα (έναντι 12 στην ΕΕ).¹

Οι δράσεις του πυλώνα περιλαμβάνουν:

• Μ1 & Μ2: Ενίσχυση Δημόσιων Συγκοινωνιών (Προϋπολογισμός: >€450 εκατομμύρια): Οι δράσεις αυτές αφορούν την αγορά περισσότερων από 200 νέων ηλεκτρικών λεωφορείων, την πιλοτική επέκταση των υπηρεσιών μετακίνησης κατά παραγγελία, τον εκσυγχρονισμό του μετρό της Αθήνας και τη βελτίωση της προσβασιμότητας σε σιδηροδρομικούς σταθμούς.¹

• Μ3: Υποδομές για Βιώσιμη Κινητικότητα (Προϋπολογισμός: >€100 εκατομμύρια): Χρηματοδοτείται η ανάπτυξη άνω των 140 χιλιομέτρων ποδηλατοδρόμων και πεζοδρόμων και υποδομών για τη μικρο-κινητικότητα.¹

• Μ4: Πράσινη Μετακίνηση για Νοικοκυριά (Προϋπολογισμός: >€150 εκατομμύρια): Η δράση Μ4.1 εισάγει ένα πιλοτικό πρόγραμμα «κοινωνικής χρηματοδοτικής μίσθωσης» (social leasing) για την παροχή πρόσβασης σε ηλεκτρικά οχήματα σε 10.000 ευάλωτα νοικοκυριά.¹ Η προσέγγιση αυτή είναι σαφώς εμπνευσμένη από το εξαιρετικά επιτυχημένο γαλλικό μοντέλο.⁴ Ωστόσο, η ελληνική πρόταση είναι διστακτική. Το γαλλικό πρόγραμμα, που προσέλκυσε 90.000 αιτήσεις και ενέκρινε 50.000 στην πρώτη του φάση, πέτυχε χάρη σε μια πολύ γενναία κρατική επιδότηση €13.000 ανά όχημα, επιτρέποντας μηνιαία μισθώματα της τάξης των €100-€150. Το ελληνικό σχέδιο, αντίθετα, δεν προσδιορίζει κρίσιμες λεπτομέρειες, καθιστώντας αδύνατη την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς του.

• Μ5: Βελτίωση Μετακίνησης Ειδικών Ευάλωτων Ομάδων (Προϋπολογισμός: >€170 εκατομμύρια): Οι δράσεις εστιάζουν στην αγορά ειδικά διαμορφωμένων σχολικών λεωφορείων, στην επιδότηση ηλεκτρικών αμαξιδίων και στην αναβάθμιση του στόλου των ταξί για προσβασιμότητα.¹

Κεφάλαιο 4: Άμεση Εισοδηματική Στήριξη και Οριζόντιες Μεταρρυθμίσεις

Ο τρίτος πυλώνας του ΚΚΣ αφορά την παροχή άμεσης εισοδηματικής στήριξης, η οποία, ωστόσο, ορίζεται ρητά στο σχέδιο ως ένα εργαλείο βραχυπρόθεσμου και μεταβατικού χαρακτήρα.¹ Στόχος του είναι να λειτουργήσει ως ένα προσωρινό «μαξιλάρι ασφαλείας» για την κάλυψη των άμεσων οικονομικών επιπτώσεων από την εφαρμογή του ΣΕΔΕΣ.¹

Η προσέγγιση αυτή είναι θεμελιωδώς προβληματική, καθώς το ΣΕΔΕΣ θα επιφέρει μόνιμες αυξήσεις στο κόστος. Μια πιο τεκμηριωμένη και αποτελεσματική προσέγγιση προτείνει την παροχή άμεσων πληρωμών που θα καλύπτουν το σύνολο της πρόσθετης επιβάρυνσης για όλα τα ενεργειακά ευάλωτα νοικοκυριά (1,15-1,17 εκατ.) και για τα μεταφορικά ευάλωτα νοικοκυριά εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων (448-475 χιλιάδες).² Το συνολικό κόστος ενός τέτοιου μέτρου για την περίοδο 2027-2032 εκτιμάται μεταξύ €742 εκατομμυρίων και €1,42 δισεκατομμυρίων, ανάλογα με την τιμή των δικαιωμάτων εκπομπών.² Αυτό το ποσό αντιστοιχεί στο 15,5% έως 29,7% των πόρων του ΚΚΤ, παραμένοντας εντός του ορίου του 37,5% που θέτει ο ευρωπαϊκός κανονισμός για μέτρα άμεσης στήριξης.² Αυτή η προσέγγιση, σε αντίθεση με την αόριστη και προσωρινή στήριξη του κυβερνητικού σχεδίου, παρέχει μια συγκεκριμένη, ποσοτικοποιημένη και μόνιμη λύση για την άμεση ανακούφιση των πολιτών, λειτουργώντας ως ένα είδος στοχευμένου «κλιματικού μερίσματος» που προστατεύει τους πιο ευάλωτους από τις μόνιμες επιπτώσεις της τιμολόγησης του άνθρακα.

Μέρος II: Συμβατότητα και Συνοχή με τα Εθνικά και Ευρωπαϊκά Πλαίσια

Η αξιολόγηση του Εθνικού Κοινωνικού Κλιματικού Σχεδίου δεν μπορεί να γίνει εν κενώ. Είναι επιτακτική η ανάγκη να εξεταστεί η συμβατότητα και η συνοχή του με τα υφιστάμενα, νομικά δεσμευτικά πλαίσια που διέπουν την κλιματική και ενεργειακή πολιτική της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Κεφάλαιο 5: Ευθυγράμμιση με τον Εθνικό Κλιματικό Νόμο (Ν. 4936/2022)

Ο Εθνικός Κλιματικός Νόμος (Ν. 4936/2022) αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της εθνικής κλιματικής νομοθεσίας, θεσπίζοντας νομικά δεσμευτικούς στόχους και χρονοδιαγράμματα για τη μετάβαση της χώρας στην κλιματική ουδετερότητα.⁶

Στον τομέα των κτιρίων, ο νόμος είναι κατηγορηματικός: από την 1η Ιανουαρίου 2025, απαγορεύεται η πώληση και η εγκατάσταση καυστήρων πετρελαίου θέρμανσης και από την 1η Ιανουαρίου 2030, το πετρέλαιο θέρμανσης θα πρέπει να είναι αναμεμειγμένο με τουλάχιστον 30% ανανεώσιμα υγρά καύσιμα.⁸ Αντίστοιχα, στον τομέα των μεταφορών, από την 1η Ιανουαρίου 2026, όλα τα νέα ταξί στην Αττική και τη Θεσσαλονίκη πρέπει να είναι μηδενικών εκπομπών, ενώ από την 1η Ιανουαρίου 2030, η υποχρέωση αυτή επεκτείνεται σε όλα τα νέα επιβατικά και ελαφρά επαγγελματικά οχήματα.⁸

Τα μέτρα του ΚΚΣ λειτουργούν ως εργαλεία για τη συμμόρφωση των ευάλωτων ομάδων, αλλά η κλίμακά τους είναι ανεπαρκής. Με ρυθμό ανακαίνισης περίπου 43.000 κατοικιών ετησίως, θα απαιτούνταν πάνω από 25 χρόνια για να καλυφθεί το σύνολο των 1,1 εκατομμυρίου ενεργειακά ευάλωτων νοικοκυριών.² Αυτό δημιουργεί τον κίνδυνο να παγιδευτούν οι ευάλωτοι πολίτες μεταξύ της νομικής υποχρέωσης για αλλαγή και της οικονομικής αδυναμίας να την πραγματοποιήσουν.

Κεφάλαιο 6: Συνοχή με το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ)

Το αναθεωρημένο ΕΣΕΚ προβλέπει τεράστιες επενδυτικές ανάγκες ύψους €13,5 δισεκατομμυρίων για ενεργειακές αναβαθμίσεις κατοικιών και €44 δισεκατομμυρίων για τον τομέα των μεταφορών έως το 2030.² Το ΚΚΣ, με τους πόρους του, καλύπτει μόνο ένα μικρό κλάσμα αυτών των αναγκών. Μια πιο φιλόδοξη προσέγγιση, όπως αυτή που προτείνεται από την ανάλυση της Green Tank, εκτιμά τις συνολικές επενδυτικές ανάγκες για την αντιμετώπιση της ευαλωτότητας σε €11,9-€15,5 δισεκατομμύρια, προτείνοντας την κάλυψή τους όχι μόνο από το ΚΚΤ, αλλά και από τα υπόλοιπα εθνικά έσοδα του ΣΕΔΕΣ (€2,75-€6,34 δισ.) και μέρος των εσόδων του υφιστάμενου ΣΕΔΕ1 (€4,33 δισ.).²

Το κείμενο του ΚΚΣ δηλώνει ότι λειτουργεί «συμπληρωματικά» με άλλα ταμεία, αλλά δεν παρέχει καμία λεπτομέρεια για τους μηχανισμούς συνέργειας.¹ Επιπλέον, δεν γίνεται καμία αναφορά στην κινητοποίηση των ευρύτερων εσόδων από το ΣΕΔΕΣ για την κάλυψη των τεράστιων επενδυτικών αναγκών, μια κρίσιμη παράλειψη που επισημαίνεται από την REScoop.eu. Αυτή η έλλειψη ολοκληρωμένου χρηματοοικονομικού σχεδιασμού αποτελεί σημαντικό έλλειμμα διακυβέρνησης.

Κεφάλαιο 7: Συμβολή στους Στόχους του Ευρωπαϊκού Κλιματικού Νόμου

Ο Ευρωπαϊκός Κλιματικός Νόμος (Κανονισμός 2021/1119) καθιστά νομικά δεσμευτικούς τους στόχους για μείωση των εκπομπών κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 και για κλιματική ουδετερότητα έως το 2050. Το ΚΚΣ, ως εργαλείο της δέσμης «Fit for 55», συμβάλλει σε αυτούς τους στόχους. Ωστόσο, η πρωταρχική του στόχευση φαίνεται να είναι η κοινωνική απορρόφηση των κραδασμών και όχι η μεγιστοποίηση της κλιματικής δράσης. Η περιορισμένη κλίμακα πολλών παρεμβάσεων υποδηλώνει ότι το σχέδιο δεν θα αποτελέσει τον κύριο μοχλό της απανθρακοποίησης, αλλά θα έχει έναν δευτερεύοντα, υποστηρικτικό ρόλο.

Μέρος III: Συγκριτικές Ευρωπαϊκές Προοπτικές: Μοντέλα για μια Δίκαιη Μετάβαση

Η αξιολόγηση του ελληνικού ΚΚΣ καθίσταται πληρέστερη όταν τοποθετείται σε ένα ευρύτερο ευρωπαϊκό πλαίσιο. Η συγκριτική ανάλυση με τις προσεγγίσεις άλλων κρατών-μελών, όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ισπανία, αποκαλύπτει εναλλακτικά μοντέλα και βέλτιστες πρακτικές.

Κεφάλαιο 8: Άμεση Ανακύκλωση Εσόδων – Το Γερμανικό Μοντέλο «Klimageld»

Η Γερμανία σχεδίασε το μοντέλο του «Klimageld» (Κλιματικό Επίδομα), έναν μηχανισμό άμεσης ανακύκλωσης των εσόδων από την τιμολόγηση του άνθρακα μέσω της καταβολής ενός οριζόντιου, κατ' άτομο ποσού σε όλους τους πολίτες.¹⁰ Η λογική είναι ότι ένα οριζόντιο επίδομα υπεραντισταθμίζει το κόστος για τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος, ενισχύοντας την κοινωνική δικαιοσύνη.¹⁰ Παρά τη δημοφιλία της ιδέας, η εφαρμογή του έχει πολιτικά καθυστερήσει.¹⁴ Το μοντέλο αυτό, ωστόσο, προσφέρει στην Ελλάδα το πρότυπο ενός μόνιμου και διαφανούς μηχανισμού αντιστάθμισης, σε αντίθεση με τα προσωρινά επιδόματα του ΚΚΣ.

Κεφάλαιο 9: Στοχευμένες Διαρθρωτικές Επιδοτήσεις – Το Γαλλικό Μοντέλο «Social Leasing»

Η Γαλλία εφάρμοσε ένα εξαιρετικά επιτυχημένο πρόγραμμα «κοινωνικής χρηματοδοτικής μίσθωσης» (social leasing) ηλεκτρικών οχημάτων.⁴ Ο μηχανισμός προσφέρει μίσθωση με μηνιαίο κόστος €100-€150, χάρη σε μια κρατική επιδότηση που φτάνει τα €13.000 ανά όχημα. Η στόχευση είναι αυστηρή, βασισμένη σε εισοδηματικά κριτήρια (φορολογητέο εισόδημα < €15.400 ανά μερίδιο) και στον βαθμό εξάρτησης από το αυτοκίνητο (>8.000 χλμ./έτος για εργασία). Η επιτυχία του (90.000 αιτήσεις, 50.000 εγκρίσεις) ⁴ καταδεικνύει την τεράστια ζήτηση και καθιστά την προσέγγιση του ελληνικού ΚΚΣ (πιλοτικό για 10.000 οχήματα χωρίς λεπτομέρειες) να φαντάζει ανεπαρκής.

Κεφάλαιο 10: Διαρθρωτικές Επενδύσεις στη Στέγαση – Η Ισπανική Προσέγγιση

Η Ισπανία έχει υιοθετήσει μια στρατηγική που αντιμετωπίζει τη στεγαστική κρίση ως κεντρική πρόκληση. Το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) της Ισπανίας περιλαμβάνει μια ειδική συνιστώσα (Component 10) αφιερωμένη στη Δίκαιη Μετάβαση ¹⁷ και προβλέπει τεράστιες επενδύσεις. Συγκεκριμένα, η κυβέρνηση έχει ανακοινώσει σχέδια για την κινητοποίηση €6 δισεκατομμυρίων για την κατασκευή 43.000 κατοικιών προσιτού ενοικίου. Παράλληλα, μέσω του ΣΑΑ, επενδύει πάνω από €12 δισεκατομμύρια στην ενεργειακή απόδοση κτιρίων, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας νέων κοινωνικών κατοικιών.¹⁸ Αυτή η προσέγγιση εστιάζει στη δημιουργία ενός μόνιμου αποθέματος δημόσιας στέγης, αναδεικνύοντας την ανεπαρκή φιλοδοξία του ελληνικού «πιλοτικού» προγράμματος για 1.000 κατοικίες.

Κεφάλαιο 11: Σύνθεση και Πίνακας Ευρωπαϊκών Βέλτιστων Πρακτικών

Η ανάλυση αποκαλύπτει ένα «πολιτικό τριλήμμα» μεταξύ: 1) Άμεσης Κοινωνικής Αντιστάθμισης (Γερμανία), 2) Στοχευμένης Τεχνολογικής Μετάβασης (Γαλλία), και 3) Δημιουργίας Δημόσιων Περιουσιακών Στοιχείων (Ισπανία). Το ελληνικό ΚΚΣ επιχειρεί να ακολουθήσει και τις τρεις κατευθύνσεις ταυτόχρονα, με αποτέλεσμα ο κατακερματισμός των πόρων να οδηγεί σε δράσεις χωρίς την κλίμακα και τον μετασχηματιστικό αντίκτυπο που παρατηρείται στα πιο εστιασμένα μοντέλα.

Πίνακας 1: Συγκριτική Ανάλυση Κοινωνικών Κλιματικών Μέτρων σε Ελλάδα, Γερμανία, Γαλλία και Ισπανία

Χώρα	Κύριος Μηχανισμός	Εμβληματικό Πρόγραμμα	Πηγή Χρηματοδότησης	Κλίμακα / Προϋπολογισμός	Βασικά Πλεονεκτήματα	Βασικές Αδυναμίες / Προκλήσεις
Ελλάδα	Μικτό (Επιδότηση, Επένδυση, Επίδομα)	Ενεργειακή Αναβάθμιση, Πιλοτικό Social Leasing, Πιλοτική Κοινωνική Κατοικία	ΚΚΤ & Εθνικοί Πόροι	€4,783 δισ. (σύνολο) 1	Ευρύ φάσμα παρεμβάσεων.	Έλλειψη κλίμακας, προσωρινή εισοδηματική στήριξη, έλλειψη λεπτομερειών, παράβλεψη ενεργειακών κοινοτήτων.
Γερμανία	Άμεση Ανακύκλωση Εσόδων	"Klimageld" (Κλιματικό Μέρισμα)	Εθνική Τιμολόγηση Άνθρακα	~€14 δισ./έτος (εκτίμηση) 10	Καθολικό, διαφανές, ενισχύει την πολιτική αποδοχή, προοδευτικό αποτέλεσμα.	Πολιτικά καθυστερημένο, διοικητικές προκλήσεις στην εφαρμογή.14
Γαλλία	Στοχευμένη Διαρθρωτική Επιδότηση	"Social Leasing" Ηλεκτρικών Οχημάτων	Εθνικός Προϋπολογισμός, Έσοδα από ETS	€1,5 δισ. (2024), €13.000/όχημα	Αποδεδειγμένη επιτυχία, υψηλή ζήτηση, άμεση αντιμετώπιση μεταφορικής φτώχειας.	Υψηλό δημοσιονομικό κόστος ανά μονάδα, εστιάζει μόνο στις μεταφορές.
Ισπανία	Μεγάλης Κλίμακας Δημόσια Επένδυση	Πρόγραμμα Κοινωνικής Στέγης	Ταμείο Ανάκαμψης (ΣΑΑ), Εθνικοί Πόροι	€6 δισ. για 43.000 κατοικίες	Μετασχηματιστικός αντίκτυπος, δημιουργία μόνιμων δημόσιων περιουσιακών στοιχείων.	Απαιτεί μακροχρόνια δέσμευση, υψηλές αρχικές επενδύσεις.

Μέρος IV: Κριτική Αξιολόγηση και Εντοπισμός Αδυναμιών

Πέρα από την αντικειμενική αποδόμηση και τη συγκριτική ανάλυση, μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση του ΚΚΣ απαιτεί την άμεση κριτική των διαδικαστικών και δομικών του ελλειμμάτων.

Κεφάλαιο 12: Το Ζήτημα της Δημόσιας Διαβούλευσης και της Διακυβέρνησης

Το κείμενο διαβούλευσης του ΚΚΣ ισχυρίζεται ότι το σχέδιο υπήρξε προϊόν «εκτενούς διαβούλευσης».¹ Ωστόσο, ο ισχυρισμός αυτός εγείρει σοβαρά ερωτήματα. Όπως επισημαίνει η REScoop.eu, οι διαβουλεύσεις αφορούσαν μόνο εξειδικευμένους φορείς κατόπιν πρόσκλησης, αποκλείοντας το ευρύ κοινό και τους ευάλωτους πληθυσμούς. Επιπλέον, παρατηρήθηκε έλλειψη συμμετοχής από την Τοπική Αυτοδιοίκηση, ενώ το χρονικό πλαίσιο της ανοικτής διαδικτυακής διαβούλευσης (~2 εβδομάδες) εν μέσω θέρους δεν ευνόησε την ευρεία συμμετοχή. Η απουσία δημοσιευμένων πρακτικών ή εκθέσεων αποτελεσμάτων υποδηλώνει ότι η διαδικασία ήταν πιθανότατα μια pro-forma άσκηση. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις πρακτικές άλλων χωρών όπως η Κύπρος και η Ιταλία, που δημιούργησαν επίσημες πύλες για σχόλια ¹⁹, αν και ακόμη και εκεί η διαδικασία επικρίθηκε ως επιφανειακή.²¹

Κεφάλαιο 13: Επάρκεια και Στόχευση των Μέτρων

Το ΚΚΣ παρουσιάζει σοβαρές αδυναμίες στην κλίμακα και τη στόχευση. Το συνολικό κόστος για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της ευαλωτότητας στην Ελλάδα εκτιμάται σε €11,9 έως €15,5 δισεκατομμύρια ², ποσό δραματικά υψηλότερο από τον προϋπολογισμό των €4,783 δισεκατομμυρίων του ΚΚΣ.¹ Αυτό το χρηματοδοτικό κενό αποκαλύπτει ότι το σχέδιο είναι θεμελιωδώς ανεπαρκές.

Επιπλέον, η στόχευση βασίζεται κυρίως σε ένα γενικό εισοδηματικό κριτήριο (€25.000) ¹, το οποίο είναι ένα αμβλύ εργαλείο. Μια πιο εξελιγμένη μεθοδολογία, όπως αυτή που προτείνεται από την Green Tank, συνδυάζει εισοδηματικά κριτήρια με το ποσοστό του εισοδήματος που δαπανάται για ενέργεια ή μεταφορές, προσδιορίζοντας με μεγαλύτερη ακρίβεια τους ευάλωτους.² Η συνδυασμένη ανεπάρκεια πόρων και η ατελής στόχευση κινδυνεύουν να δημιουργήσουν «νικητές» και «ηττημένους» μέσα στην ίδια την ομάδα των ευάλωτων, υπονομεύοντας την κοινωνική συνοχή.

Κεφάλαιο 14: Δομικές Ατέλειες και Πιθανά Κενά

Η θεμελιώδης δομική ατέλεια του κυβερνητικού ΚΚΣ είναι η αποτυχία του να κινητοποιήσει το σύνολο των διαθέσιμων πόρων. Η ανάλυση της Green Tank καταδεικνύει ότι πέρα από τα €4,78 δισ. του ΚΚΤ, η Ελλάδα θα έχει στη διάθεσή της επιπλέον €2,75 έως €6,34 δισεκατομμύρια από τα εθνικά έσοδα του ΣΕΔΕΣ και περίπου €4,33 δισεκατομμύρια από το ήμισυ των εσόδων του υφιστάμενου ΣΕΔΕ1.² Το κυβερνητικό σχέδιο, εστιάζοντας αποκλειστικά στους πόρους του ΚΚΤ, παρουσιάζει μια αποσπασματική και ανεπαρκή εικόνα.

Δύο ακόμη κρίσιμες ατέλειες είναι:

1. Κίνδυνος Εγκλωβισμού σε Ορυκτά Καύσιμα: Σε πολλά σημεία, το σχέδιο αναφέρεται σε οχήματα και συστήματα θέρμανσης «χαμηλών εκπομπών». Όπως υπογραμμίζει η REScoop.eu, μόνο οι τεχνολογίες μηδενικών εκπομπών (π.χ. ηλεκτρικά οχήματα, αντλίες θερμότητας) αποτελούν ουσιαστική λύση. Η μόχλευση πόρων για λύσεις που βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα (π.χ. υβριδικοί λέβητες) κινδυνεύει να «κλειδώσει» τα νοικοκυριά σε καθεστώς φτώχειας και εξάρτησης για πολλά ακόμη χρόνια.

2. Παράβλεψη των Ενεργειακών Κοινοτήτων: Η πιο σημαντική δομική παράλειψη του σχεδίου είναι η παντελής έλλειψη μέτρων στήριξης για τις ενεργειακές κοινότητες. Όπως τονίζει η REScoop.eu, οι κοινότητες αυτές είναι κρίσιμες για την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας, την εκπαίδευση των πολιτών και την επιτάχυνση της μετάβασης. Η απουσία τους υπονομεύει την έννοια της ενεργειακής δημοκρατίας και αποτελεί μια χαμένη ευκαιρία.

Μέρος V: Κριτική από την Οπτική του Κόμματος «ΚΟΣΜΟΣ»

Η αξιολόγηση του κυβερνητικού ΚΚΣ από την πολιτική και ιδεολογική σκοπιά του κόμματος «ΚΟΣΜΟΣ» αποκαλύπτει μια θεμελιώδη απόκλιση. Οι προτάσεις που περιέχονται στις αναλύσεις των Green Tank ² και REScoop.eu παρουσιάζουν αξιοσημείωτη σύγκλιση με το όραμα του ΚΟΣΜΟΥ για μια δίκαιη και φιλόδοξη πράσινη μετάβαση.³

Κεφάλαιο 15: Σύγκλιση και Απόκλιση με τις Βασικές Αρχές του Κόμματος ΚΟΣΜΟΣ

Η σύγκριση του κυβερνητικού ΚΚΣ με το όραμα του ΚΟΣΜΟΥ αναδεικνύει σημαντικές αποκλίσεις, ενώ οι εναλλακτικές προτάσεις των Green Tank και REScoop.eu ευθυγραμμίζονται σε μεγάλο βαθμό με τις αρχές του κόμματος:

1. Κλιματική Δικαιοσύνη έναντι Κοινωνικής Προστασίας: Το κόμμα ΚΟΣΜΟΣ πλαισιώνει την πρόκληση μέσα από τον φακό της κλιματικής δικαιοσύνης και της συστημικής αλλαγής.³ Το κυβερνητικό ΚΚΣ αντιμετωπίζει το ζήτημα ως ένα τεχνοκρατικό πρόβλημα παροχής ενόςκοινωνικού διχτυού ασφαλείας.¹ Οι εναλλακτικές προτάσεις, με την έμφαση στην εξάλειψη της ευαλωτότητας μέσω μόνιμων λύσεων, υιοθετούν μια προσέγγιση που συνάδει με την κλιματική δικαιοσύνη.

2. Ενεργειακή Δημοκρατία έναντι Κεντρικών Προγραμμάτων: Το πρόγραμμα του ΚΟΣΜΟΥ δίνει τεράστια έμφαση στην ενεργειακή δημοκρατία και τις ενεργειακές κοινότητες.³ Το κυβερνητικό ΚΚΣ είναι ένα κεντρικά σχεδιασμένο πρόγραμμα που τις παραβλέπει. Οι προτάσεις των Green Tank και REScoop.eu, αντίθετα, ενσωματώνουν ρητά την υποστήριξη των ενεργειακών κοινοτήτων ως βασικό διαρθρωτικό μέτρο.

3. Μετασχηματιστική Φιλοδοξία έναντι Βηματικών Βελτιώσεων: Ο ΚΟΣΜΟΣ καλεί για ένα «νέο κοινωνικό συμβόλαιο» και μια «εθνική αποστολή».³ Το κυβερνητικό ΚΚΣ, με τα «πιλοτικά» του προγράμματα, συνιστά μια προσέγγιση σταδιακών βελτιώσεων. Η πρόταση της Green Tank, με το συνολικό επενδυτικό της σχέδιο των €12-15 δισ., αντικατοπτρίζει τη μετασχηματιστική φιλοδοξία που πρεσβεύει ο ΚΟΣΜΟΣ.²

Κεφάλαιο 16: Γεφυρώνοντας το Χάσμα Φιλοδοξίας

Η υιοθέτηση των προτάσεων των Green Tank και REScoop.eu θα μπορούσε να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ της κυβερνητικής πρότασης και των φιλόδοξων, ποσοτικών στόχων που έχει θέσει το κόμμα ΚΟΣΜΟΣ στο πρόγραμμά του.³

Πίνακας 2: Ανάλυση Σύγκλισης – Προτάσεις Green Tank/REScoop.eu έναντι Δεσμεύσεων Κόμματος ΚΟΣΜΟΣ

Τομέας Πολιτικής	Πρόταση Green Tank / REScoop.eu	Δέσμευση / Στόχος Κόμματος ΚΟΣΜΟΣ (έως 2030)	Ανάλυση Σύγκλισης
Κοινωνική Κατοικία	Ενίσχυση κοινωνικής κατοικίας & υποστήριξη συνεταιριστικής κατοικίας.	Εθνικό πρόγραμμα κοινωνικής στέγασης, αξιοποίηση δημόσιας περιουσίας, υποχρεωτικό 5% κοινωνικής κατοικίας σε νέες αναπτύξεις.22	Σύγκλιση Φιλοσοφίας: Και οι δύο προσεγγίσεις αναγνωρίζουν την κοινωνική και συνεταιριστική κατοικία ως κεντρικό εργαλείο.
Ενεργειακή Φτώχεια	Πακέτο μέτρων €6,8-€8,4 δισ. για εξάλειψη της ενεργειακής ευαλωτότητας σε 276-348 χιλ. νοικοκυριά.2	Μείωση ενεργειακής φτώχειας από 41,7% σε <10%. "Fast track" ανακαίνιση 250.000 κατοικιών ετησίως για ευάλωτους.24	Σύγκλιση Φιλοδοξίας: Η πρόταση της Green Tank προσεγγίζει την κλίμακα επενδύσεων που απαιτείται για την επίτευξη των στόχων του ΚΟΣΜΟΥ.
Δημόσιες Μεταφορές	Παροχή έκπτωσης στις κάρτες απεριορίστων διαδρομών για ευάλωτους & δωρεάν εισιτήρια για ανηλίκους.2	Εισαγωγή "Κλιματικού Εισιτηρίου" στα πρότυπα του γερμανικού. Δωρεάν ΜΜΜ για χαμηλά εισοδήματα.22	Σύγκλιση Στόχου: Και οι δύο προτάσεις εστιάζουν στη ριζική μείωση του κόστους χρήσης των ΜΜΜ για τον πολίτη.
Ενεργειακές Κοινότητες	Εγκατάσταση Φ/Β συλλογικά μέσω ενεργειακών κοινοτήτων, οι οποίες μπορούν να λειτουργούν και ως one-stop-shops.	Ενίσχυση ενεργειακών κοινοτήτων με στόχο το 25% των νοικοκυριών να συμμετέχει σε σχήματα net-metering ή ενεργειακών κοινοτήτων.3	Πλήρης Ευθυγράμμιση: Η πρόταση υιοθετεί πλήρως την ενεργειακή δημοκρατία ως κεντρικό εργαλείο, σε απόλυτη συμφωνία με το όραμα του ΚΟΣΜΟΥ.

Κεφάλαιο 17: Το Όραμα του ΚΟΣΜΟΥ για το Κοινωνικό Κλιματικό Ταμείο

Από την οπτική του ΚΟΣΜΟΥ, το Κοινωνικό Κλιματικό Ταμείο και το σύνολο των εσόδων από την τιμολόγηση του άνθρακα δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως ένα απλό ταμείο αντιστάθμισης, αλλά ως ένας στρατηγικός μοχλός για την επιτάχυνση μιας βαθιάς κοινωνικής και οικολογικής αλλαγής. Ένα ΚΚΣ σχεδιασμένο σύμφωνα με τις αρχές του ΚΟΣΜΟΥ θα υιοθετούσε πλήρως τις προσεγγίσεις των Green Tank και REScoop.eu. Θα έδινε απόλυτη προτεραιότητα σε μόνιμες, διαρθρωτικές λύσεις, θα προωθούσε ενεργά την ενεργειακή δημοκρατία μέσω των ενεργειακών κοινοτήτων και της συνεταιριστικής κατοικίας, και θα είχε μια ριζικά διαφορετική, συμμετοχική διακυβέρνηση.

Μέρος VI: Συστάσεις για ένα Μετασχηματισμένο Κοινωνικό Κλιματικό Σχέδιο

Με βάση την ενδελεχή ανάλυση που προηγήθηκε, και υιοθετώντας τις τεκμηριωμένες προτάσεις των Facets & The Green Tank ² και της REScoop.eu , η παρούσα έκθεση καταλήγει σε μια σειρά από συγκεκριμένες, ποσοτικοποιημένες και φιλόδοξες συστάσεις.

Κεφάλαιο 18: Μεταρρύθμιση της Διακυβέρνησης – Από τις Κλειστές Πόρτες στη Συμμετοχή

Η θεμελιώδης αδυναμία του ΚΚΣ έγκειται στην έλλειψη διαφανούς και ουσιαστικής συμμετοχής. Για την αποκατάσταση αυτού του δημοκρατικού ελλείμματος, προτείνεται:

• Σύσταση: Δημιουργία, με νόμο, ενός Μόνιμου Εθνικού Συμβουλίου για τη Δίκαιη Μετάβαση.

• Σύνθεση: Το Συμβούλιο πρέπει να έχει διευρυμένη και ισότιμη σύνθεση, περιλαμβάνοντας εκπροσώπους από υπουργεία, τοπική αυτοδιοίκηση, κοινωνικούς εταίρους, περιβαλλοντικές ΜΚΟ (π.χ. WWF, Greenpeace, The Green Tank), ΕΣΑμεΑ, δίκτυα καταπολέμησης της φτώχειας και την ομοσπονδία ενεργειακών κοινοτήτων.

• Αρμοδιότητες: Το Συμβούλιο θα γνωμοδοτεί υποχρεωτικά επί του σχεδιασμού και των αναθεωρήσεων του ΚΚΣ, θα παρακολουθεί την υλοποίηση και θα δημοσιεύει ετήσιες δημόσιες εκθέσεις προόδου. Η δημιουργία ενός κεντρικού ιστότοπου για την ανάρτηση όλων των σχετικών εγγράφων και πρακτικών είναι απαραίτητη για τη διαφάνεια.

Κεφάλαιο 19: Ενίσχυση του Πυλώνα των Κτιρίων – Από το Πιλοτικό στο Πρόγραμμα

Ο πυλώνας των κτιρίων χαρακτηρίζεται από διστακτικότητα. Προτείνονται οι ακόλουθες παρεμβάσεις:

• Σύσταση 1: Μετατροπή της Κοινωνικής Κατοικίας σε Εθνικό Πρόγραμμα & Υποστήριξη της Συνεταιριστικής Κατοικίας. Το πιλοτικό πρόγραμμα για 1.000 κατοικίες είναι ανεπαρκές. Προτείνεται η αναβάθμισή του σε ένα Εθνικό Πρόγραμμα Κοινωνικής Κατοικίας με στόχο τουλάχιστον 20.000 μονάδες έως το 2032, ακολουθώντας το παράδειγμα της Ισπανίας. Παράλληλα, πρέπει να θεσπιστούν οικονομικά κίνητρα για την υποστήριξη της συνεταιριστικής κατοικίας.

• Σύσταση 2: Ενδυνάμωση των Ενεργειακών Κοινοτήτων. Για την προώθηση της ενεργειακής δημοκρατίας, προτείνεται η δέσμευση τουλάχιστον του 15% του προϋπολογισμού του πυλώνα των κτιρίων (περίπου €450 εκατομμύρια) για τη δημιουργία ενός Ειδικού Ταμείου για τις Ενεργειακές Κοινότητες. Το ταμείο θα παρέχει άμεσες επιχορηγήσεις και τεχνική υποστήριξη σε συνεταιριστικά σχήματα πολιτών για συλλογικές ανακαινίσεις και εγκατάσταση φωτοβολταϊκών.

Κεφάλαιο 20: Επανάσταση στον Πυλώνα των Μεταφορών – Υιοθέτηση Βέλτιστων Πρακτικών

Ο πυλώνας των μεταφορών πρέπει να μετατοπιστεί σε μια ολιστική στρατηγική που καθιστά τις βιώσιμες μεταφορές την πιο ελκυστική και προσιτή επιλογή.

• Σύσταση 1: Υιοθέτηση του Γαλλικού Μοντέλου «Social Leasing» σε Πλήρη Κλίμακα. Το πιλοτικό πρόγραμμα του ΚΚΣ πρέπει να ανασχεδιαστεί πλήρως, με σαφή και γενναία επιδότηση ανά όχημα (π.χ. €10.000), αυστηρά κριτήρια επιλεξιμότητας και αύξηση του στόχου από τα 10.000 στα τουλάχιστον 50.000 οχήματα έως το 2030.

• Σύσταση 2: Θεσμοθέτηση Εθνικού «Κλιματικού Εισιτηρίου». Προτείνεται η χρήση μέρους του προϋπολογισμού για τη συγχρηματοδότηση ενός ενιαίου, χαμηλού κόστους «Κλιματικού Εισιτηρίου» για απεριόριστη χρήση όλων των ΜΜΜ σε εθνικό επίπεδο, στα πρότυπα της Γερμανίας.

Κεφάλαιο 21: Επανεξέταση της Άμεσης Στήριξης – Προς ένα Μόνιμο και Δίκαιο Πλαίσιο

Η προστασία των ευάλωτων νοικοκυριών απαιτεί μόνιμους και προβλέψιμους μηχανισμούς.

• Σύσταση 1: Θεσμοθέτηση Στοχευμένου και Μόνιμου Διχτυού Ασφαλείας. Υιοθέτηση της πρότασης για άμεσες ετήσιες πληρωμές που θα καλύπτουν το σύνολο της πρόσθετης επιβάρυνσης από το ΣΕΔΕΣ για όλα τα ενεργειακά και μεταφορικά ευάλωτα νοικοκυριά, με κόστος €0,74-€1,42 δισ. για την περίοδο 2027-2032, καλυπτόμενο από το ΚΚΤ.²

• Σύσταση 2: Πλήρης Επιδότηση για τους Ευάλωτους. Όλες οι διαρθρωτικές επενδύσεις που αφορούν άμεσα τα ευάλωτα νοικοκυριά (π.χ. ανακαινίσεις, αντλίες θερμότητας) θα πρέπει να καλύπτονται με 100% επιδότηση, ώστε να μην απαιτείται ίδια συμμετοχή που αποτελεί εμπόδιο.

Κεφάλαιο 22: Αναθεωρημένος Χρηματοοικονομικός και Στρατηγικός Οδικός Χάρτης

Η υιοθέτηση των παραπάνω συστάσεων απαιτεί έναν πλήρη ανασχεδιασμό της χρηματοδοτικής στρατηγικής, με την κινητοποίηση του συνόλου των διαθέσιμων πόρων από την τιμολόγηση του άνθρακα για την κάλυψη των πραγματικών επενδυτικών αναγκών των €11,9-€15,5 δισ.²

Πίνακας 3: Σύνοψη Βασικών Συστάσεων και Ολοκληρωμένος Χρηματοοικονομικός Σχεδιασμός (2026-2032)

Πυλώνας / Δράση	Προτεινόμενη Δράση (Βάσει Green Tank & REScoop.eu)	Εκτιμώμενος Προϋπολογισμός (δισ. €)	Πηγή Χρηματοδότησης
Διακυβέρνηση	Θεσμοθέτηση Μόνιμου Εθνικού Συμβουλίου Δίκαιης Μετάβασης.	Διάθεση πόρων από τεχνική βοήθεια.	ΚΚΤ, Εθνικοί Πόροι
Άμεση Εισοδηματική Στήριξη	Άμεσες πληρωμές σε ενεργειακά & μεταφορικά ευάλωτους.2	€0,74 - €1,42	Κοινωνικό Κλιματικό Ταμείο (ΚΚΤ)
Διαρθρωτικά Μέτρα - Κτίρια	Πακέτο ανακαινίσεων, αντλιών θερμότητας, Φ/Β, κοινωνικής & συνεταιριστικής κατοικίας.	€6,8 - €8,4	ΚΚΤ, Εθνικά έσοδα ΣΕΔΕΣ & ΣΕΔΕ1, Ταμείο Ανάκαμψης, ΕΣΠΑ
Ενεργειακές Κοινότητες	Δημιουργία Ειδικού Ταμείου για Ενεργειακές Κοινότητες.	~€0,45 (από τον πυλώνα των κτιρίων)	ΚΚΤ, Εθνικά έσοδα ΣΕΔΕΣ
Διαρθρωτικά Μέτρα - Μεταφορές	Εκπτώσεις σε ΜΜΜ & social leasing για Η/Ο.2	€1,18 - €1,28	ΚΚΤ, Εθνικά έσοδα ΣΕΔΕΣ & ΣΕΔΕ1
Οριζόντιες Επενδύσεις - Μεταφορές	Αναβάθμιση υποδομών (ΜΜΜ, σιδηρόδρομοι, λεωφορεία).2	€3,2 - €4,3	Εθνικά έσοδα ΣΕΔΕΣ & ΣΕΔΕ1, Ταμείο Ανάκαμψης, ΕΣΠΑ
ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ		€11,9 - €15,5	Συνδυασμός όλων των διαθέσιμων πόρων

Συμπέρασμα

Το Εθνικό Κοινωνικό Κλιματικό Σχέδιο που παρουσίασε η κυβέρνηση αποτελεί ένα αναγκαίο πρώτο βήμα, αλλά είναι θεμελιωδώς ανεπαρκές, διστακτικό και τεχνοκρατικό. Η εναλλακτική πρόταση που παρουσιάζεται εδώ, βασισμένη στις τεκμηριωμένες αναλύσεις των Green Tank και REScoop.eu, προσφέρει έναν ολοκληρωμένο, φιλόδοξο και, κυρίως, πλήρως χρηματοδοτήσιμο οδικό χάρτη. Με την κινητοποίηση του συνόλου των εσόδων από την τιμολόγηση του άνθρακα, η Ελλάδα μπορεί να εφαρμόσει ένα πραγματικά μετασχηματιστικό πρόγραμμα που θα εξαλείψει την ενεργειακή φτώχεια, θα προωθήσει την ενεργειακή δημοκρατία και θα διασφαλίσει ότι η μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα θα είναι κοινωνικά δίκαιη και χωρίς αποκλεισμούς. Η επιλογή δεν είναι μεταξύ κλιματικής δράσης και κοινωνικής προστασίας, αλλά μεταξύ μιας αποσπασματικής διαχείρισης και μιας ολοκληρωμένης εθνικής αποστολής.

Works cited

1. Σε διαβούλευση το εθνικό Κοινωνικό και Κλιματικό Σχέδιο για την προστασία των ενεργειακά και μεταφορικά ευάλωτων νοικοκυριών και πολύ μικρών επιχειρήσεων - Taxheaven, accessed July 6, 2025, https://www.taxheaven.gr/news/71135/se-diaboyleysh-to-eoniko-koinwniko-kai-klimatiko-sxedio-gia-thn-prostasia-twn-energeiaka-kai-metaforika-eyalwtwn-noikokyriwn-kai-poly-mikrwn-epixeirhsewn

2. accessed January 1, 1970,

3. Pedro Sánchez announces a plan to build 43000 affordable rental homes with €6 billion in loans and guarantees - La Moncloa, accessed July 6, 2025, https://www.lamoncloa.gob.es/lang/en/presidente/news/paginas/2024/20240729-social-renting.aspx

4. Reforming Emissions Trading Schemes in Times of Multiple Crises - Towards More Social Justice in European Carbon Pricing | Institut Montaigne, accessed July 6, 2025, https://www.institutmontaigne.org/en/expressions/reforming-emissions-trading-schemes-times-multiple-crises-towards-more-social-justice-european

5. Spain's recovery and resilience plan - European Commission, accessed July 6, 2025, https://commission.europa.eu/business-economy-euro/economic-recovery/recovery-and-resilience-facility/country-pages/spains-recovery-and-resilience-plan_en

6. Greenpeace για COP27: Το Ταμείο Απωλειών και Ζημιών είναι μία προκαταβολή για την κλιματική δικαιοσύνη - Ertnews, accessed July 6, 2025, https://www.ertnews.gr/dimosio-vima/greenpeace-gia-cop27-to-tameio-apoleion-kai-zimion-einai-mia-prokatavoli-gia-tin-klimatiki-dikaiosyni/

7. Κοινωνικό Σχέδιο για το Κλίμα - η-Διαβούλευση, accessed July 6, 2025, https://e-consultation.gov.cy/diavouleusi/22271

8. ASviS: il Piano sociale per il clima non riuscirà a proteggere persone e imprese vulnerabili, accessed July 6, 2025, https://asvis.it/home/10-23495/asvis-il-piano-sociale-per-il-clima-non-riuscira-a-proteggere-persone-e-imprese-vulnerabili

9. Τέσσερα συστατικά για έναν επιτυχημένο ελληνικό κλιματικό νόμο - WWF Ελλάς, accessed July 6, 2025, https://www.wwf.gr/?uNewsID=4163841

10. ifo Viewpoint 257: The Climate Bonus: An Ineffective Tool | Opinion, accessed July 6, 2025, https://www.ifo.de/en/statement/2024-01-18/ifo-viewpoint-257-climate-bonus-ineffective-tool

11. Social Modern Housing in Spain: Addressing the Crisis with Adaptable and Sustainable Solutions | ArchDaily, accessed July 6, 2025, https://www.archdaily.com/1025514/social-modern-housing-in-spain-addressing-the-crisis-with-adaptable-and-sustainable-solutions

12. Ο Ευρωπαϊκός Κλιματικός Νόμος - The Green Tank, accessed July 6, 2025, https://thegreentank.gr/wp-content/uploads/2021/02/202102_GreenTank_PolicyBrief_ClimateLaw.pdf

13. Ο Ελληνικός Κλιματικός Νόμος 4936/2022: Στόχοι, Μέτρα και Θεσμοί Διακυβέρνησης, accessed July 6, 2025, https://lawandtech.eu/2022/08/23/climate-law/

14. Germany | Climate Action Tracker, accessed July 6, 2025, https://climateactiontracker.org/countries/germany/

15. “Klimageld” to return CO2 price revenues to citizens not before 2025 – econ min Habeck, accessed July 6, 2025, https://www.cleanenergywire.org/news/klimageld-return-co2-price-revenues-citizens-not-2025-econ-min-habeck

16. Social leasing: How access to electric vehicles can be achieved even without a high income, accessed July 6, 2025, https://www.oeko.de/en/news/press-releases/social-leasing-how-access-to-electric-vehicles-can-be-achieved-even-without-a-high-income/

17. Η ηλιακή κοινωνική πολιτική με απλά λόγια! - Greenpeace Ελλάδα, accessed July 6, 2025, https://www.greenpeace.org/greece/issues/klima/8121/i-iliaki-koinoniki-politiki-me-apla-logia/

18. Umsetzung des ETS II und des Klima-Sozialfonds in Deutschland (Implementation of ETS II and the Social Climate Fund in Germany) - Emissions Trading Extra, accessed July 6, 2025, https://etxtra.org/publications/umsetzung-des-ets-ii-und-des-klima-sozialfonds-in-deutschland/

19. Il Piano Sociale per il Clima: una transizione verde che non lascia indietro nessuno, accessed July 6, 2025, https://culturaeconsapevolezza.mase.gov.it/news/il-piano-sociale-per-il-clima-una-transizione-verde-che-non-lascia-indietro-nessuno

20. Νόμος 4936/2022 (Κωδικοποιημένος) - ΦΕΚ Α 105/27.05.2022 - kodiko, accessed July 6, 2025, https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/793411/nomos-4936-2022

21. Αναθεωρημένο ΕΣΕΚ 2025-2030: Στα 95 δις ευρώ οι συνολικές ..., accessed July 6, 2025, https://energypress.gr/news/anatheorimeno-esek-2025-2030-sta-95-dis-eyro-oi-synolikes-ependyseis-tis-exaetias-analytika-o

22. Το Ελληνικό Τμήμα του WWF Χαιρετίζει το Σχέδιο Δράσης της ΕΕ για την Προστασία των Θαλάσσιων Πόρων - energia.gr, accessed July 6, 2025, https://www.energia.gr/article/148071/to-ellhniko-tmhma-toy-wwf-hairetizei-to-shedio-drashs-ths-ee-gia-thn-prostasia-ton-thalassion-poron

23. 8 δισ. ευρώ από τρία νέα ευρωπαϊκά ταμεία για περιβάλλον, ενέργεια, ανάπτυξη κλπ, accessed July 6, 2025, https://news.b2green.gr/61374/8-%CE%B4%CE%B9%CF%83-%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%8E-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CE%BD%CE%AD%CE%B1-%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%89%CF%80%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%AC-%CF%84%CE%B1%CE%BC%CE%B5%CE%AF

24. Social leasing: how low-price EVs can help transport vulnerable drivers, accessed July 6, 2025, https://www.transportenvironment.org/articles/social-leasing-how-low-price-evs-can-help-transport-vulnerable-drivers

25. 'Social leasing' pilot scheme: Lessons learned from an unanticipated success - | IDDRI, accessed July 6, 2025, https://www.iddri.org/en/publications-and-events/blog-post/social-leasing-pilot-scheme-lessons-learned-unanticipated-success

26. UITP Policy Position on Social Climate Fund, accessed July 6, 2025, https://www.uitp.org/publications/uitp-policy-position-on-social-climate-fund/