Έχοντας διαρρήξει εσχάτως τις σχέσεις με τη Ρωσία και καταβάλλοντας σημαντικές προσπάθειες να καταπολεμήσει τον σφιχτό ενεργειακό-γεωπολιτικό εναγκαλισμό της με την τελευταία, η Ευρωπαϊκή Ενωση εστιάζει πλέον και στην προσπάθεια για την τεχνολογική της απεξάρτηση, κυρίως από την Κίνα, ακολουθώντας το αντίστοιχο παράδειγμα των Ηνωμένων Πολιτειών.
Ως γνωστόν, πολλές αμερικανικές και ευρωπαϊκές τεχνολογικές εταιρείες συντηρούν μεγάλα κομμάτια της παραγωγής τους στην Κίνα λόγω χαμηλού κόστους, κάτι που έχει όμως ένα μεγάλο παράπλευρο τίμημα: Οι περιφερειακές τεχνολογικές δυνάμεις, με προεξάρχουσα την Κίνα, αποκτούν υψηλής αξίας εξειδικευμένη γνώση παράγοντας στη συνέχεια για λογαριασμό τους ακόμα πιο προηγμένα προϊόντα, με αποτέλεσμα Ε.Ε. και ΗΠΑ να χάνουν το προβάδισμα στις πατέντες, ειδικά στις εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης.
Αντιλαμβανόμενος πόσο έντονα μπορεί να βυθίσει την Ευρώπη σε εσωστρέφεια και μαρασμό η τεχνολογική αυτή υστέρηση, ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας Enrico Letta πρότεινε μια «πέμπτη ελευθερία» για την ενιαία αγορά της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η οποία θα περιλαμβάνει την έρευνα, την καινοτομία, τα ψηφιακά δεδομένα και ολόκληρο το οικοσύστημα της οικονομίας της νέας γνώσης – παράλληλα με την ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, εμπορευμάτων, κεφαλαίων και την ελεύθερη εγκατάσταση και παροχή υπηρεσιών. Κατά την Εκθεση Letta, ο επιπρόσθετος αυτός πυλώνας είναι απολύτως κρίσιμος για την ενιαία αγορά, καθώς η Ε.Ε. υποτιμά διαχρονικά τους διαθέσιμους πόρους και τη δυναμική της στο συγκεκριμένο πεδίο ωφελώντας ουσιαστικά τους παγκόσμιους τεχνολογικούς γίγαντες και υπονομεύοντας τη στρατηγική αυτονομία και οικονομική ασφάλειά της.
Είναι δυστυχώς κοινός τόπος πως, παρά την πληθώρα νομοθεσίας για τις βάσεις προσωπικών δεδομένων και τη διαχείριση και προστασία τους που περιλαμβάνεται στην πλέον πρόσφατη σειρά Οδηγιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (DigitalMarketsAct, DigitalServicesAct, DataAct και DataGovernanceAct), αλλά και τον παλαιότερο Γενικό Κανονισμό για την Προστασία Δεδομένων, το πανταχού παρόν GDPR δεν έχει εντέλει καταστεί εφικτό ούτε να αποτραπεί επί της ουσίας η εκμετάλλευση των προσωπικών δεδομένων των πολιτών από τους πολυεθνικούς κολοσσούς, αλλά ούτε αντίθετα και να ενθαρρυνθεί η αξιοποίησή τους από τις μικρομεσαίες εταιρείες προς όφελος θετικών δημόσιων πολιτικών για τη βιωσιμότητα, την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης ή της πρόσφατης επιδημίας του Covid-19.
Η Εκθεση Letta γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο τονίζει τη σημασία των ψηφιακών δεδομένων για την οικονομία της γνώσης και υποστηρίζει ότι η εξάλειψη των φραγμών στην πρόσβαση σε αυτά θα δώσει ώθηση στην ανάπτυξη ενός Ευρωπαϊκού Χώρου δεδομένων σε τομείς βασικούς για την ευρωπαϊκή ευημερία, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η κυκλική οικονομία και η αγροτική παραγωγή, τονώνοντας τον ανταγωνισμό και την καινοτομία σε αυτές τις αγορές υπηρεσιών.
Η Εκθεση συνιστά την άρση των φραγμών στις διασυνοριακές –εντός Ε.Ε.– ροές δεδομένων μέσω κανονισμών διαλειτουργικότητας, καθώς και τη δημιουργία ενός Χρηματιστηρίου της Ε.Ε. για εταιρείες «DeepTech» που χρησιμοποιούν επιστήμη και τεχνολογία αιχμής, συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής νοημοσύνης, της κβαντικής και της βιοτεχνολογίας, προκειμένου οι τελευταίες να παρακάμπτουν τα εμπόδια χρηματοδότησης που θέτουν οι τράπεζες.
Οσο καλές κι αν ακούγονται όμως αυτές οι συστάσεις, η νομοθεσία της Ε.Ε. καθιστά δύσκολη τη συγκέντρωση δεδομένων πανευρωπαϊκά, ειδικά για τις ομάδες επιστημόνων και τα συνεργατικά ερευνητικά κέντρα. Αυτό το καθεστώς πρέπει να αλλάξει, κι εδώ έρχεται ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Στο ΚΟΣΜΟΣ πιστεύουμε ακράδαντα ότι στις επερχόμενες εκλογές είναι απαραίτητο να υποστηριχθούν οι πολιτικές εκείνες δυνάμεις που απελευθερώνουν την έρευνα στην Ευρώπη από τον βραχνά του κέρδους και των «σφραγισμένων» βάσεων δεδομένων. Είναι καιρός να καταλάβουμε πως οι κλιματικές καταστροφές, η γήρανση του πληθυσμού, οι επιδημίες και η βαθιά εξάρτηση από προϊόντα που παράγονται σε αυταρχικά κράτη είναι τεράστιες προκλήσεις για την Ευρώπη αλληλένδετες μεταξύ τους. Συνεπώς, δεν μπορούμε να πορευτούμε βάσει του προγραμματισμού των εταιρειών για το πότε οι λύσεις αξιοποίησης δεδομένων θα είναι, εμπορικά μιλώντας, σε θέση να δημιουργήσουν κέρδη, και άρα οι εταιρείες θα επιλέξουν να επενδύσουν στην ανάπτυξή τους. Η ομάδα των Πρασίνων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει πάρει ξεκάθαρα θέση υπέρ των δημόσιων μέσων παραγωγής τεχνολογικών προϊόντων που αντιμετωπίζουν τις παραπάνω πλανητικές προκλήσεις.
Στην επόμενη θητεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι απολύτως κρίσιμο ένα σαφές, ισχυρό ψήφισμα –που θα μετουσιωθεί στη συνέχεια σε κοινοτική Οδηγία– προωθώντας την ανάπτυξη κορυφαίων βιομηχανικών οικοσυστημάτων από συνεργατικούς πανευρωπαϊκούς φορείς, που θα απαλλάσσονται από τους κανόνες ανταγωνισμού της Ε.Ε. και κάθε περιορισμό στην πρόσβαση σε βάσεις δεδομένων που αφορούν δημόσιες πολιτικές βιωσιμότητας, χρηματοδοτούμενες τόσο από τον Ευρωπαϊκό Χώρο Ερευνας άμεσα όσο και από τις εθνικές αναπτυξιακές τράπεζες.
Χρειάζεται επειγόντως να αναλάβουμε δράση τόσο για να προετοιμαστεί πρακτικά και αποτελεσματικά ο ευρωπαϊκός πληθυσμός για τους απολύτως ορατούς και ρεαλιστικούς πλέον κινδύνους στο κλίμα και τη δημόσια υγεία, όσο και για να μπορεί να δοθεί στις νέες γενιές ένας πιστευτός και ελπιδοφόρος ορίζοντας για ένα ευρωπαϊκό μέλλον κοινωνικά δίκαιο, ηθικά και περιβαλλοντικά βιώσιμο.